1- بهبود کیفیت خواب

اسطوخودوس به عنوان یک داروی طبیعی عالی برای بهبود کیفیت خواب و درمان بی خوابی پیشنهاد شده است. ⁽³⁾

در سال 2017، مطالعه ای در دهلی نو، هند، با هدف ارزیابی اثربخشی چای اسطوخودوس در رفع خستگی، افزایش کیفیت خواب و بهبود دلبستگی مادر به نوزاد پس از زایمان انجام شد. در مجموع 60 زن هندی که به تازگی زایمان کرده بودند و هیچگونه سابقه ی حساسیت به چای ها، غذاها یا داروهای گیاهی نداشتند را با یک روش معین به دو گروه 30 نفره - گروه آزمایشی و گروه کنترل – تقسیم کردند. گروه کنترل فقط مراقبت های معمول پس از زایمان را دریافت می کردند، اما افراد گروه آزمایشی به مدت 2 هفته، هر روز 1 ساعت پیش از خواب، رایحه ی یک فنجان چای اسطوخودوس را استشمام کرده و سپس، آن را می نوشیدند. (هر فنجان چای اسطوخودوس از یک چای کیسه ای حاوی چای سیاه و اسطوخودوس که به مدت 10-15 دقیقه در 300 میلی لیتر آب داغ خیسانده می شد، تهیه شده بود.)

یافته ها نشان داد که میانگین امتیازات «خستگی مادران پس از زایمان، سطح کیفی خواب آنها و دلبستگی مادر به نوزاد» در گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل پایین تر بود. این نتیجه نشان می دهد تجویز چای اسطوخودوس به مادرانی که به تازگی زایمان کرده بودند به مدت 14 روز متوالی در کاهش خستگی، بهبود کیفیت خواب و بهبود دلبستگی مادر به نوزاد مؤثر بوده است، درحالی که در گروه کنترل مراقبت های معمول پس از زایمان در بهبود دلبستگی مادر به نوزاد مؤثر نبود.

در نتیجه، این تحقیق از ادعای رایج «اثر مفید چای اسطوخودوس بر خستگی، کیفیت خواب و دلبستگی مادر به نوزاد در زنانی که به تازگی زایمان کرده اند» حمایت می کند.

عوارض جانبی کمی که گزارش شده اند نیز تأیید دیگری بر این ادعاست که مصرف چای اسطوخودوس یک روش درمانی جایگزین ایمن، ساده، مقرون به صرفه و کارآمد برای همه است.⁽⁴⁾

2- کاهش اضطراب و استرس

  در مطالعه ای خاصیت ضداضطراب احتمالی عصاره آبی خوراکیِ گل های اسطوخودوس (LAE) در رت های مبتلا به استرس مزمن خفیف را بررسی کردند.

48 رت بالغ نر به طور تصادفی به دو گروه «مبتلا به استرس مزمن خفیف» و «بدون استرس» تقسیم کردند. رت های بدون استرس در شرایط نرمال نگهداری شدند. طی روند ایجاد استرس، رت های مبتلا به استرس مزمن خفیف را به طور جداگانه در اتاق دیگری گذاشتند. سپس، هر گروه را به سه زیرگروه 8 تایی تقسیم کردند: 1. زیرگروه آب مقطر، 2. زیرگروه LAE در دوز 200 میلی گرم بر کیلوگرم، 3. زیرگروه LAE در دوز 400.

طی دوره 5 هفته ای درمان، هر روز آب مقطر یا عصاره آبی گل ‌های اسطوخودوس (200 و 400 میلی گرم/کیلوگرم) را به صورت خوراکی و 1 ساعت پیش از قرار گرفتن در شرایط استرس مزمن خفیف به رت ها می دادند. در مجموع، عصاره آبی خوراکیِ اسطوخودوس رفتار مرتبط با اضطراب در رت‌ ها را بهبود داد. این تحقیق نشان داد که LAE، صرف نظر از میزان دوز مصرفی، به طور قابل توجهی ضداضطراب است. (5)

3- ضدافسردگی

 در سال 2012، به منظور بررسی اثرات شبه ضدافسردگی عصاره های آبی اسطوخودوس در رت ها با استفاده از آزمون شنای اجباری (FST) (پرکاربردترین آزمون سنجش افسردگی در مدل حیوانی) تحقیقی را انجام دادند. محققان حرکت نکردن جوندگان هنگام قرارگیری در معرض یک استرس اجتناب ناپذیر مانند شنای اجباری را نوعی ناامیدی در نظر گرفتند چون حیوان رهایی را غیرممکن می داند. علاوه بر این، به این نتیجه رسیدند که با استفاده از داروهای ضدافسردگی شناخته شده، زمان بی تحرکی در این آزمون کاهش می یابد.

عصاره آبی اسطوخودوس را سه مرتبه - 24، 5 و 1 ساعت قبل از آزمون - به صورت خوراکی به رت ها دادند. تجویز عصاره آبی اسطوخودوس (با دوز 3428 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن)، زمان بی تحرکی آنها را در آزمون به طرز قابل توجهی کاهش داد. اثری که قابل مقایسه با داروی ضدافسردگی سنتتیک یعنی ایمی‌ پرامین (دوز 30 میلی گرم بر کیلوگرم) بود. هنوز مشخص نیست کدام ترکیب عصاره آبی اسطوخودوس عامل اثر شبه ضدافسردگی آن است. در تحقیق حاضر، لینالول، جزء اصلی اسانس روغنی اسطوخودوس را به طور کامل حذف کرده اند. بنابراین، می توانیم اثر شبه ضدافسردگی عصاره آبی اسطوخودوس را به اجزاء غیرفرّار آن نسبت بدهیم.

طبق گزارشات، اسطوخودوس حاوی ترکیبات فنولی غیرفرّاری مانند هیدرواُکسی سینامیک اسیدها و گلیکوزیدهای فلاون است که می توانند با استفاده از آب داغ استخراج شوند و احتمالاً در عصاره آبی مورد استفاده در این تحقیق وجود داشته اند. در میان ترکیبات فنولی که پیش از این در اسطوخودوس یافت شده اند، رزمارینیک اسید و آپیژنین دارای فعالیت شبه ضدافسردگی در آزمون شنای اجباری هستند.⁽⁶⁾

4- ضدمیکروب

استفاده بی رویه از داروهای ضدمیکروبی در درمان بیماری ها منجر به مقاومت میکروارگانیسم ها در برابر تعداد زیادی از آنتی بیوتیک ها شده است. بنابراین، باید استفاده از داروهای ضدمیکروبی طبیعی را گسترش داد؛ می توان از گیاهان دارویی که سرشار از عوامل ضدمیکروبی هستند به عنوان جایگزین داروهای ضدمیکروبی استفاده کرد.

مطالعه ای با هدف بررسی اثرات ضدباکتریایی غلظت های مختلف عصاره آبی اسطوخودوس بر برخی از باکتری های بیماری ‌زا از جمله باسیلوس سوبتیلیس، استرپتوکوکوس موتانس، لیستریا منوسیتوژنز، یرسینیا انتروکولیتیکا و سالمونلا انتریتیدیس انجام شد. یافته ها نشان دادند که عصاره آبی اسطوخودوس به طور قابل ملاحظه ای تمام باکتری‌ های مورد آزمایش را مهار کرد و این اثر با افزایش غلظت عصاره، افزایش می یافت.

همچنین، اثر عصاره آبی اسطوخودوس بر باکتری های گرم مثبت، در مقایسه با باکتری های گرم منفی، بیشتر بود؛ این عصاره بیشترین تأثیر را بر باکتری باسیلوس سوبتیلس و کمترین تأثیر را بر باکتری سالمونلا اینتریتیدیس داشت. ⁽⁷⁾

5- افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی

 ویژگی های آنتی اکسیدانی عصاره های انواع اسطوخودوس عمدتاً به محتوای فلاونوئیدها و ترکیبات اسید فنولیک و تا حدی هم به برخی از ایزوپرنوئیدها نسبت داده می شود.

اگرچه اندازه‌گیری «فعالیت به دام اندازی رادیکال» گیاهان با استفاده از روش DPPH نشان می دهد که به طور کلی، انواع اسطوخودوس نسبت به سایر گیاهان مانند چای سبز، میخک و آویشن، فعالیت آنتی اکسیدانی کمتری دارند. این می تواند به دلیل میزان کم ترکیبات فنولی باشد چون میزان ترکیبات فنولی اصلی گزارش شده در اسطوخودوس یعنی رزمارینیک اسیدها و کافئیک اسید، کم است.

شیوه‌ عصاره‌گیری نیز بر خواص آنتی اکسیدانی کلی عصاره های اسطوخودوس اثر می گذارد. ⁽⁸⁾

6- بهبود عملکرد مغز

 مطالعه ای با هدف ارزیابی اثر عصاره آبی اسطوخودوس بر عملکرد یادگیری و حافظه رت های مبتلا به آلزایمر انجام شد. ابتدا، 80 رت نر به دو گروه کنترل (بدون بیماری آلزایمر) و مبتلا به آلزایمر تقسیم شدند. رت های هر دو گروه تحت 2 مرحله یادگیری وظیفه ای (با فاصله 20 روز) قرار گرفتند؛ در مرحله اول یادگیری وظیفه ای، رت ابتدا باید مکان یک سکو را در یک استخر دایره‌ای شکل با توجه به علائمی که در اطراف آن محیط بود، یاد می گرفت؛ سپس با حذف آن سکو، در مدت زمان مشخصی و از طریق همان علائمی که در اطراف آن بود، مکان سکو را پیدا می کرد. پس از این مرحله، رت های هر دو گروه به مدت 20 روز، تحت درمان با آب مقطر یا عصاره آبی اسطوخودوس در دوزهای مختلف (50، 100 و 200 میلی گرم بر کیلوگرم) قرار گرفتند.

سپس، رت ها وارد مرحله دوم یادگیری شدند؛ این مرحله هم درست مثل مرحله اول بود.

نتایج نشان داد در مرحله اول آزمون، زمان سپری شده برای یافتن سکوی مخفی در گروه مبتلا به آلزایمر به میزان قابل توجهی بیشتر از گروه کنترل بود. در مرحله دوم یادگیری، به غیر از رت های مبتلا به آلزایمر که تحت درمان با عصاره اسطوخودوس در دوز 50 میلی گرم بر کیلوگرم قرار گرفته بودند، سایر رت های گروه کنترل که عصاره اسطوخودوس در دوزهای 50، 100 و 200 (میلی گرم بر کیلوگرم) دریافت کردند و سایر رت های گروه مبتلا به آلزایمر که عصاره اسطوخودوس در دوزهای 100 و 200 (میلی گرم بر کیلوگرم) دریافت کردند، در مقایسه با رت هایی که تحت درمان با آب مقطر قرار گرفته بودند، عملکرد بهتری داشتند. براساس این نتایج، عصاره اسطوخودوس در رفع نقص های حافظه در رت های مبتلا به آلزایمر مؤثر است. ⁽⁹⁾

 7- بهبود عملکرد قلب و عروق

«آسیب ایسکمی-خونرسانی مجدد» یعنی کاهش خونرسانی به عضله برای مدتی کوتاه؛ برقراری مجدد جریان خون بعد از آن، باعث آسیب عضله می شود. در جریان خونرسانی مجدد، سلول های بافت، به میزان زیادی رادیکال های آزاد اکسیژن تولید می کنند؛ استرس اکسیداتیو عامل مهمی در ایجاد این آسیب است. 

در مطالعه ای خاصیت محافظتی عصاره آبی گل اسطوخودوس در برابر این آسیب بر عضله قلب را در رت های جنس نر ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که پیش درمان با عصاره آبی گل اسطوخودوس درجه آسیب بافت عضله قلب و میزان استرس اکسیداتیو را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد، اما عملکرد قلب و جریان خون در سرخرگ کرونری قلب را افزایش می دهد.

بنابراین، می توان نتیجه گرفت عصاره آبی گل اسطوخودوس از عضله قلب در برابر این آسيب محافظت می کند؛ این اثر ممکن است با بهبود وضعیت استرس اکسیداتیو در عضله قلب ارتباط داشته باشد.  ⁽¹⁰⁾

8- ضد سرطان

 مطالعات بسیاری تأیید کرده اند که گیاهان منابع طبیعی مناسبی هستند که باید به عنوان داروهای ضدسرطان با عوارض جانبی کمتر نسبت به شیمی درمانی و رادیوتراپی مورد مطالعه قرار بگیرند.

در مطالعه‌ای، خواص ضدسرطانی عصاره آبی اسطوخودوس را بر لنفوسیت های بیماران مبتلا به لنفوم هوچکین بررسی کردند. یافته ها نشان دادند که اسطوخودوس تکثیر سلولی را در لنفوسیت ها و رده های سلول با اثرات مختلف مهار کرد. همچنین، هنگامی که سلول لنفوم هوچکین در معرض عصاره آبی اسطوخودوس قرار گرفت، آپوپتوز (نوعی مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده) اتفاق افتاد.

این آزمایش پیشنهاد می کند که می توان در مطالعات بعدی، عصاره آبی اسطوخودوس را به عنوان یک عامل ضدسرطان بالقوه در نظر گرفت. بنابراین، برای شناسایی و تأیید اثر سمی دقیق این عصاره بر سلول سرطانی، مطالعات درون بدن موجود زنده (in vivo) ضروری هستند. علاوه بر این، برای دستیابی به بهترین نتایج، شناسایی ماده مؤثره این عصاره ضروری است. ⁽¹¹⁾

اسطوخودوس حاوی روغن ضروری، آنتوسیانین، فیتواسترول، قند، مواد معدنی، کوماریک اسید، گلیکولیک اسید، والریک اسید، اورسولیک اسید، هرنیارین، کومارین و تانن است.⁽¹²⁾

با ارزش‌ترین ماده جداسازی شده از اسطوخودوس، روغن ضروری است که میزان آن 2 تا 3 درصد است. ترکیب کیفی و کمی آن متغیر است و به ژنوتیپ، محل رویش، شرایط آب و هوایی، تکثیر و ویژگی های مورفولوژیکی (ریخت شناسی) بستگی دارد. ⁽²⁾

• سازمان های بین المللی از جمله سازمان جهانی بهداشت (WHO)، آژانس دارویی اروپا (EMA) و تعاونی علمي كشورهاي اروپايي در زمينه گياه درمانی (ESCOP) اسطوخودوس را برای بهبود اضطراب، استرس و بی قراری تأیید کردند.⁽¹³⁾

طرز تهیه دمنوش اسطوخودوس: 5 تا 10 میلی لیتر اسانس روغنی اسطوخودوس (یا 1 تا 2 قاشق چای‌خوری گیاه اسطوخودوس) را به یک فنجان آب داغ (150 میلی لیتر) اضافه کرده و پس از 10 دقیقه، آن را صاف کنید. چای تهیه شده به این روش را می توان روزی سه مرتبه و هر بار 1 فنجان مصرف کرد. ^{(14، 15)}

 همچنین، دوزهای زیر در تحقیقات علمی مورد مطالعه قرار گرفته اند:

بزرگسالان، به صورت خوراکی (از راه دهان):

اضطراب: 500 میلی گرم گل اسطوخودوس خشک و پودر شده، دو مرتبه در روز به مدت 8 هفته مصرف شد. ⁽¹⁶⁾

۱ تا ۲ ساعت قبل یا بعد از صرف غذا.

- مصرف خوراکی: اسطوخودوس احتمالاً برای بسیاری از افراد بزرگسال در مقادیر غذایی ایمن است. در صورت مصرف خوراکی، اسطوخودوس ممکن است باعث یبوست، سردرد و افزایش اشتها شود.

- بارداری و شیردهی: در حال حاضر، برای مصرف اسطوخودوس در دوران بارداری یا شیردهی، اطلاعات معتبر کافی وجود ندارد. پس، محض احتیاط، از مصرف آن در این دوران پرهیز کنید.

- جراحی: اسطوخودوس ممکن است فعالیت سیستم عصبی مرکزی را کند نماید. اگر در ترکیب با داروی بیهوشی و سایر داروهایی که در مدت زمان جراحی و بعد از آن داده می شوند مصرف شود، ممکن است سیستم عصبی مرکزی را به میزان بسیار زیادی کند نماید. پس، حداقل 2 هفته قبل از عمل جراحی، مصرف اسطوخودوس را قطع کنید. ⁽¹⁶⁾

- دیابت: در مطالعه ای روی حیوانات، مشاهده شد مصرف عصاره های اسطوخودوس، به مدت 20 روز و روزانه یک دوز، باعث افزایش سطح قند خون می شود. پس، چنانچه به مدت طولانی از اسطوخودوس استفاده می کنید، باید اثرش بر سطح قند خون را مد نظر داشته باشید. ⁽¹⁷⁾

واکنش های حساسیت زا: به طور کلی، هر فرد ممکن است نسبت به گیاهان و ادویه‌های خاصی حساسیت داشته باشد که این حساسیت باید در درجه اول توسط خود فرد و در درجه دوم توسط پزشک تشخیص داده شود. البته این واکنش‌های آلرژیک عوارض جانبی مزمن یا حاد ایجاد نمی‌کنند و بعد از شناسایی گیاه حساسیت‌زا و قطع مصرف آن‌، عوارض ناشی از آلرژی برطرف خواهد شد.

هیچ شرکت یا هیچ محصولی نمی‌تواند از واکنش‌های آلرژیک بدن‌های مختلف از پیش آگاهی داشته باشد. ناسازگاری بدن با یک یا چند گیاه خاص هر چند به ندرت پیش می‌آید اما به هر حال ممکن است مصرف کنندگانی با آن مواجه شوند.

- کلرال هیدرات: کلرال هیدرات باعث خواب آلودگی و گیجی می شود و به نظر می رسد که اسطوخودوس اثرات کلرال هیدرات را افزایش می دهد. مصرف اسطوخودوس همراه با کلرال هیدرات ممکن است باعث خواب آلودگی بیش از حد شود.

- داروهای آرام بخش (باربیتورات ها): اسطوخودوس ممکن است باعث خواب آلودگی و گیجی شود. به داروهایی که باعث خواب آلودگی می شوند، آرام بخش می گویند. مصرف اسطوخودوس همراه با داروهای آرام بخش ممکن است باعث خواب آلودگی بیش از حد شود. برخی از داروهای آرام بخش عبارتند از: آموباربیتال (آمیتال)، بوتاباربیتال (بوتیسول)، مفوباربیتال (مبارال)، پنتوباربیتال (نمبوتال)، فنوباربیتال (لومینال)، سکوباربیتال (سکونال) و غیره.  

- داروهای آرام بخش (اثرگذار بر سیستم عصبی مرکزی): اسطوخودوس ممکن است باعث خواب آلودگی و گیجی شود. به داروهایی که باعث خواب آلودگی می شوند، آرام بخش می گویند. مصرف اسطوخودوس همراه با داروهای آرام بخش ممکن است باعث خواب آلودگی بیش از حد شود. برخی از داروهای آرام بخش عبارتند از کلونازپام (کلونوپین)، لورازپام (آتیوان)، فنوباربیتال (دوناتال)، زولپیدم (آمبین) و غیره. ⁽¹⁶⁾

مصرف همزمان اسطوخودوس با داروهای آرام بخش مؤثر بر سیستم عصبی مرکزی و داروهای ضدتشنج ممکن است منجر به هم افزایی اثرات مسکن و آرام بخش شود، پس، توصیه می شود احتیاط کنید. ⁽¹⁸⁾

- داروهای ضدانعقاد: مصرف همزمان داروهای ضدانعقاد خون با اسطوخودوس، ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد. ⁽¹⁴⁾

توصیه شده که در ارتباط با کومارین، یکی از اجزای اسطوخودوس، نیز احتیاط کنید. به‌طور نظری، ترکیب کومارین با درمان ضدانعقاد خون نیز باعث خونریزی می شود. ⁽¹⁸⁾

- داروهای کاهنده کلسترول خون: مصرف اسطوخودوس همراه با سایر داروهای کاهنده کلسترول (مثل استاتین ها، نیکوتینیک اسید، مشتقات فیبریک اسید) ممکن است باعث کاهش بیش از حد کلسترول شود. ⁽¹⁴⁾

در مطالعات حیوانی نشان داده شده است که ترکیب 1،8- سینئول، کلسترول را پایین می آورد که ممکن است اثرات افزاینده با عوامل کاهنده کلسترول نشان دهد. ⁽¹⁸⁾

- داروهای ضد فشار خون بالا: اسطوخودوس ممکن است فشار خون را در برخی افراد کاهش دهد. مصرف اسطوخودوس همراه با داروهای کاهنده فشار خون بالا ممکن است باعث افت شدید فشار خون شود. اگر داروهای فشار خون بالا مصرف می کنید، از مصرف بیش از حد اسطوخودوس خودداری نمایید. برخی داروهای کاهنده فشار خون بالا عبارتند از: کاپتوپریل (کاپوتن)، انالاپریل (وازوتک)، لوزارتان (کوزار)، والسارتان (دیووان)، دیلتیازم (کاردیزم)، آملودیپین (نورواسک)، هیدروکلروتیازید (هیدرو دیوریل)، فوروسمید (لاسیکس) و داروهای بسیار دیگر. ⁽¹⁹⁾

اسطوخودوس به طور سنتی به شکل دمنوش و جوشانده تجویز شده و به صورت خوراکی برای تسکین ناراحتی های مختلف استفاده شده است. ⁽¹⁴⁾

برخی از پزشکان قرون وسطی مانند ابن سینا و رازی، اسطوخودوس را برای درمان حمله های صرع و میگرن تجویز می کردند. ⁽³⁾

در طب سنتی، از اسطوخودوس انگلیسی برای میگرن، گرفتگی عضلات و آسم برونشی استفاده می کنند. ⁽¹⁵⁾

در شیلی، از دمنوش اسطوخودوس برای تحریک یا افزایش جریان قاعدگی استفاده می کنند. ⁽¹⁴⁾

در طب سنتی ایرانی، اسطوخودوس به عنوان بادشکن (داروی ضدنفخ)، ادرارآور، ضدصرع، ضدروماتیسم و تسکین دهنده‌ درد به خصوص در سردردهای عصبی و میگرن مورد استفاده قرار گرفته است. ⁽²⁰⁾

¹Salehia, B., Mnayer, D., Özçelik, B., Altin, G., Kasapoğlu, K.N., Daskaya-Dikmen, C., … Javad Sharifi-Rad. (2018). Plants of the Genus Lavandula: From Farm to Pharmacy. Natural Product Communications, 13(10), 1385- 1402. Retrieved from https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/1934578X1801301037

²Prusinowska, R., & B. Śmigielski, K. (2014). Composition, Biological Properties and Therapeutic Effects of Lavender (Lavandula angustifolia L). A Review. Herba Polonica, 60(2), 57-66. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/276768698_Composition_biological_properties_and_therapeutic_effects_of_lavender_Lavandula_angustifolia_L_A_review

³Koulivand, P.H., Khaleghi Ghadiri, M., & Gorji, A. (2013). Lavender and the Nervous System. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, Article ID 681304, 10 pages. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3612440/

⁴Negi, R., Chhugani, M., Thokchom, S., & Hooda, A. (2017). Effects of Lavender Tea on Fatigue, Sleep Disturbance and Maternal Attachment in Postnatal Mother. International Journal of Current Research, 9(03), 47561-47565. Retrieved from http://www.journalcra.com/article/effects-lavender-tea-fatigue-sleep-disturbance-and-maternal-infant-attachment-postnatal

⁵Aghazadeh Ghadim, M.B., Neisy, A., Sisakht, M., & Khoshdel, Z. (2020). Lavandula angustifolia aqueous extract ameliorates anxiety and depressive-like behaviors in chronic mild stress-treated male rats. Journal of Medicinal Plants Research, 14(11), 593-603. Retrieved from https://academicjournals.org/journal/JMPR/article-full-text-pdf/29F489965115

⁶Kageyama, A., Ueno, T., Oshio, M., Masuda, H., Horiuchi, H., & Yokogoshi, H. (2012). Antidepressant-like Effects of an Aqueous Extract of Lavender (Lavandula angustifolia Mill.) in Rats. Food Science and Technology Research, 18(3), 473 – 479. Retrieved from https://www.jstage.jst.go.jp/article/fstr/18/3/18_473/_pdf

⁷ لطفی، ع،1397،بررسی اثر ضد باکتریایی عصاره آبی اسطوخودوس روی برخی از باکتریهای پاتوژن،پنجمین کنگره باکتری شناسی پزشکی ایران،مراغه. قابل دسترس از: https://civilica.com/doc/811851

⁸Wells, R., Truong, F., Adal, A.M., Sarker, L.S., & Mahmoud, S.S. (2018). Lavandula Essential Oils: A Current Review of Applications in Medicinal, Food, and Cosmetic Industries of Lavender. Natural Product Communications, 13(10), 1403-1417. Retrieved from

https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/1934578X1801301038

⁹Soheili Kashani, M., Rezaei Tavirani, M.,  Talaei, S.A., & Salami, M. (2011). Aqueous Extract of Lavender (Lavandula angustifolia) Improves the Spatial Performance of A Rat Model of Alzheimer’s Disease. Neuroscience Bulletin, 27(2), 99–106. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5560344/

¹⁰Wang, D., Zhou, M., Han, J., Han, B., & Sun, X. (2014). Cardioprotective Effect of the Aqueous Extract of Lavender Flower against Myocardial Ischemia/Reperfusion Injury. Journal of Chemistry, 2014, Article ID 368376. Retrieved from https://www.hindawi.com/journals/jchem/2014/368376/

¹¹Dalilan, S., Rezaei-Tavirani, M., Nabiuni, M., Heidari-Keshel, S.,  Zamanian Azodi, M., &  Zali, H. (2013). Aqueous Extract of Lavender Angustifolia Inhibits Lymphocytes Proliferation of Hodgkin's Lymphoma Patients. Iranian Journal of Cancer Prevention, 6(4), 201–208. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4142939/

¹²Sadraei, H., Asghari, G., & Rahmati, M. (2019). Study of Antispasmodic Action of Lavandula angustifolia Mill Hydroalcoholic Extract on Rat Ileum. Journal of Herbmed Pharmacology, 8(1), 56-63. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/330362363_Study_of_antispasmodic_action_of_Lavandula_angustifolia_Mill_hydroalcoholic_extract_on_rat_ileum

¹³Sanna, M.D., Les, F., Lopez, V., & Galeotti, N. (2019). Lavender (Lavandula angustifolia Mill.) Essential Oil Alleviates Neuropathic Pain in Mice With Spared Nerve Injury. Frontiers in Pharmacology, 10:472. doi: 10.3389/fphar.2019.00472. Retrieved from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphar.2019.00472/full

¹⁴Lavender. Drugs.com, Know more. Be sure. Retrieved from https://www.drugs.com/npp/lavender.html

¹⁵PDR for herbal medicines. (2000). 2nd ed. Montvale, NJ: Medical Economics Company

¹⁶LAVENDER. WebMD. Retrieved from https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-838/lavender

¹⁷Cagla Cakaloglu, The effects of Lavandula angustifolia Ethanolic Extracts on Blood Glucose Level of Male Syrian Hamsters, Euro Endocrinology 2020, 14th European Diabetes and Endocrinology Congress; London, UK - April 15-16, 2020. Retrieved from https://europe.endocrineconferences.com/abstract/2020/the-effects-of-lavandula-angustifolia-ethanolic-extracts-on-blood-glucose-level-of-male-syrian-hamsters

¹⁸Denner, S.S. (2009). Lavandula Angustifolia Miller English Lavender. Holistic Nursing Practice, 23(1), 57–64. Retrieved from https://www.researchgate.net/profile/Sallie_Denner/publication/23685847_Lavandula_Angustifolia_Miller/links/5ad91ad7458515c60f5a6781/Lavandula-Angustifolia-Miller.pdf

¹⁹LAVENDER. Retrieved from https://www.rxlist.com/lavender/supplements.htm

²⁰Ziaee, M., Khorrami, A., Ebrahimi, M., Nourafcan, H., Amiraslanzadeh, M., Rameshrad, M., … Garjani, A. (2015). Cardioprotective Effects of Essential Oil of Lavandula angustifolia on Isoproterenol-Induced Acute Myocardial Infarction in Rat. Iranian Journal of Pharmaceutical Research, 14(1), 279–289. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4277641/